Sosyal Fobi kadınlarda daha sık görülür. Kadın erkek oranı 3/2’dir.
Tedavi için baş vuran hastalarda bu oran tersidir. Önceki yıllarda tedavi edilen hastaların büyük kısmını erkekler oluşturmaktaydı. Ülkemizde bu özellik hala mevcut olmakla birlikte, günümüzde özellikle batı dünyasında tedavi arayan kadınların ve erkeklerin sayısı birbirine yakındır.
Prof. M. Reha Bayar
Sosyal fobi erken yaşlarda başlayan, kronik seyir gösteren ve sık rastlanan bir psikiyatrik bozukluktur.
Sosyal fobinin yaşam boyu prevalansı ile ilgili çalışmalarda, kullanılan tanı kriterlerine göre prevalans %7 ile %13 arası oranlar bulunmuştur.
Batı toplumlarında Major Depresyon, Alkol Bağımlılığı ve Basit Fobi den sonra dördüncü sıklıkta görülen psikiyatrik bozukluktur.
Tanı almış hastaların yaklaşık üçte ikisinin Yaygın Tip sosyal fobi olduğu tahmin edilmektedir.
Sosyal fobi tipik olarak erken yaşlarda başlayan, sürekli bir seyir göstererek kronikleşen ve kişinin yaşamını olumsuz etkileyen bir hastalıktır. Ortalama başlangıç yaşı 16 civarı olmakla birlikte hastaların tedavi için başvurmaları 25 yaşları civarındadır.
Prof. Dr. M. Reha Bayar
Sosyal fobi kişinin eğitim, iş, aile ve kişiler arası ilişkilerini olumsuz etkileyerek sosyal izolasyona ve hayat kalitesinde önemli bir azalmaya neden olur.
Hastalık sahibi kişilerin daha az eğitimli olması ve dolayısı ile düşük düşük sosyo-ekonomik katmanda yer alması beklenir. Sosyal ilişkilerinin bozuk olması dost edinme ve evlenme şanslarını düşürmektedir. Yine bu kişilerde fiziksel ve diğer ruhsal bozuklukların sosyal fobiye eşlik etmeleri hayat kalitesini düşüren faktörlerdir.
Dr. M. Reha Bayar
Depresyon kadınlarda daha sık görülür.Genel olarak major depresyon yaygınlığı % 3-5.8 kadardır. Bir yıllık yaygınlık % 2.6-6.2 olarak verilmektedir. Hayat boyu risk erkekler için % 3-12, kadınlar için % 10-26’dır.
Farklı araştırmalara göre farklı rakamlar verilmekle birlikte tüm oranlar buna yakındır. Epidemiyolojik veriler herhangi bir yılda kadınların % 13’ü, erkeklerin % 8’inin depresyonda olduğunu göstermektedir. Türkiye Ruh Sağlığı Profili Çalışmasında 12 aylık depresif nöbet yaygınlığı kadınlarda % 5.4, erkeklerde % 2.3, tüm nüfusta % 4.0 olarak verilmektedir. Görüldüğü gibi kadınlarda iki kat daha fazladır. Yineleyici depresyonlar kadınlarda daha sıktır. Akut atak geçirenlerin % 15 kadarında depresyon süreğenleşme eğilimi gösterir.
Sosyal fobi ve diğer psikiyatrik bozuklukların eş tanılı (birlikte) olması sıktır. Sosyal fobi tanısı alan hastaların %80 ni bir diğer psikiyatrik bozuklukta göstermektedir. Diğer anksiyete bozuklukları ( yaygın anksiyete boz., obsesif kompulsif boz., basit fobiler, panik bozukluk) %57 lik bir oranla eş tanı sıralamasında başta gelmektedir.
Diğerleri, major depresyon ve özellikle alkol olmak üzere madde kullanım bozukluklarıdır.
Genellikle primer (önce) başlangıçlı olan sosyal fobidir. Sosyal fobi diğer psikiyatrik bozukluklar için bir risk faktörü olduğu gibi özkıyım içinde bir risk faktörü kabul edilmektedir. Eş tanılı psikiyatrik bozukluk görülme sıklığı bekleneceği üzere yaygın sosyal fobi alt tipinde daha fazladır. Eş tanılı psikiyatrik bozuklukların olması hastalığın gidiş ve tedavisini olumsuz olarak etkilemektedir. Bazen hekime başvurma nedeninin major depresyon veya alkol kullanım bozukluğu olabileceği ve böyle durumlarda sosyal fobi tanısının gözden kaçabileceği akılda tutulmalıdır.
Prof. M. Reha Bayar
Depresyonda cinsiyet farkı nasıl açıklanır ?
Kadınlarda depresyonun erkeklere göre iki kat fazla olması erkeklerin belirtilerini, alkol kullanımı, değişik eyleme vurum davranışları şeklinde ifade etmesi, kadınların bu olanakları kullanamamaları, aynı stres etkeni karşısında daha yoğun belirtiler göstermesi biçiminde açıklanmaktadır. Diğer önemli bir açıklama da hormonal nedenler ve geleneksel kadın rolü ile ilgilidir. Ayrıca kadınlarda gebelik, doğum, premenstrüel dönem gibi biyolojik ve psikolojik olarak depresyona yatkınlık yaratan ek özellikler vardır. Cinsel ve fiziksel istismar da kadınları daha çok etkilemektedir.
Kadın ve erkeklerde depresyon sıklığı ile ilgili olarak aşağıdaki sıralama yapılabilir (en azdan en sıka doğru):
1. Evli erkek
2. Evli kadın
3. Bekar veya dul kadın
4. Bekar, dul, boşanmış erkek
5. Ayrı yaşayan ve boşanmış erkek
Sosyal fobi tedavisinde farmakolojik ve psikolojik tedaviler kullanılmaktadır. Her iki yönteminde etkinlikleri kanıtlanmıştır. Birlikte kullanılmalarının tedavi etkinliği arttırdığı şeklinde yaygın bir kanı vardır. Sosyal fobide tedavi yönteminin seçilmesi hastaya ve hastalık özelliklerine göre yapılmalıdır. İlaç kullanmak konusunda önyargıları olan hastada ilk seçenek psikolojik yaklaşım olmalıdır.
Topluluk önünde konuşma korkusu olan bir hastanın eğer bu durumla karşılaşma olasılığı çok yoğun değilse böyle bir durum öncesinde tek doz betabloker veya benzodiazepin tedavisi yeterli olabilir. Betabloker ilaçlar tedavide yaygın olarak kullanılmışlardır. Karşılaştırmalı çalışmalarda etkinlikleri hakkında çelişkili sonuçlar olmakla beraber sempatik tonusun arttığı aşırı uyarılmışlıkla ilgili periferik şikayetlerin azaltılmasında kullanılmaktadırlar. Performans gerektiren durumlarda bir saat önce alınan 20-80 mg. propranolol hastalar tarafından etkili bulunmaktadır.
Benzodiazepinler sosyal fobide etkinlikleri kanıtlanmış ilaçlardır. Etkileri kalıcı değildir. Anksiyete hastalarının madde kullanım bozukluklarına yatkınlıkları göz önüne alınarak kısa süreli kullanımları önerilir.Buspiron tedavide etkin olduğu belirtilen bir diğer seçenektir. Öfori oluşturmadığı için kötü kullanımı gelişmez. Etkisinin geç ortaya çıktığı unutulmamalıdır.
Monoamin oksidaz inhibitörleri tedavide etkinlikleri kanıtlanmış ilaçlardır. Fenelzin tedavide başarı ile kullanılan bir ilaç olmakla birlikte kullanma protokolündeki zorluklar kullanımını kısıtlamaktadır. Moklobemid geri dönüşümlü bir MAO inhibitörüdür. Tedavide etkilidir ve kullanımı daha az kısıtlama gerektirdiği için daha kolaydır.
Günümüzde en yaygın kullanımı olan ilaç gurubu SSRI olarak kısaltılan seçici serotonin geri alım inhibitörleridir. Yan etkilerinin azlığı ve bağımlılık risklerinin olmaması nedeniyle sosyal fobide geniş kullanım alanı bulmuşlardır. Seçici serotonin noradrenalin geri alım inhibitörleri (SSNRI) ve dopaminerjik geri alımı engelleyen bupropion da tedavide yeni kullanılan ilaçlardır.
Sosyal fobi tedavisinde kullanılan psikolojik tedavi yöntemleri:
Yüzleştirme ve bilişsel yeniden yapılandırma kombinasyonu olarak sıralanabilir.
Tedavide hangi yöntemin kullanılacağı ve ya hangi kombinasyonların seçileceği hastaya göre değişiklik gösterebilir. Hastaya göre tedavi planlanmasının önemi unutulmamalıdır.
Prof. M. Reha Bayar
Klinik depresyonun temel niteliği hoş olmayan duygu durum, ilgi ve zevk azlığı, umutsuzluk ve karamsarlıktır.
Olgular derin bir üzüntü yaşarlar. Gelecekleri ve yaşadıkları ile ilgili olarak hep kötümser düşünürler. Hastada depresif duygu durum ile birlikte değişik etkinlik ve sorumluluklara karşı ilgi kaybı izlenir. Olağan etkinliklerden zevk alamaz. İş, özel zevkler, bireysel ilişkiler, cinsel aktivite de dahil olmak üzere hiçbir şeyden zevk alamazlar. Bazı olgularda önde gelen belirti bunaltı olabilir. Anksiyete (bunaltı, kaygı) düzeyi çok artabilir, ajitasyon (huzursuzluk) gösterebilirler. Genel olarak ilgileri azalır. Umutsuzluk ve çaresizlik duyguları o kadar yoğun olabilir ki düştükleri bu durumdan hiçbir şekilde kurtulamayacaklarını düşünebilirler. Depresif hastalar basit günlük aktiviteleri bile yapmakta güçlük çekerler. İş, aile, para ve kendi sağlıkları ile aşırı biçimde kafaları meşgul olur. Enerji düzeyi azalır. Bazı olgularda önde gelen belirti somatik belirtiler olabilir. Tepkisel davranırlar.
Umutsuzluk, kötümserlik, benlik saygısında düşme ve suçluluk duyguları intihar düşünce ve eylemlerini uyarır. Sevilenle yeniden birleşme düşünceleri ortaya çıkabilir. Düşünce içeriğinde geçmiş olaylar önemli bir yer tutar. Yoğun anksiyete (bunaltı, kaygı) belirtilerinin depresyon olgularında intihar girişimleri için belirleyici bir etken olduğu ileri sürülmektedir. İntihar düşünceleri ve girişimleri depresyonun önemli belirtilerindendir.
Depresif olguların çoğunda duygu durum değişiklikleri ile birlikte iştah ve kilo kaybı bulunur.
Uyku bozukluğu depresyonun çok sık karşılaşılan bir belirtisidir. Dalgınlık, unutkanlık olabilir. Bazen ağır olgularda aklından geçenlerle dış dünyada olanlar birbirine karıştırılabilir.
Depresyona yatkınlık oluşturan faktörler
Önemli kayıp yaşamak (eş, iş, maddi vs.)
Madde ve alkol kötü kullanımı
Anksiyete bozuklukları
Kadın olmak
Erken ebeveyn kaybı
Düşük sosyoekonomik düzey
Ayrı yaşama, boşanmış olma
İşsizlik: İşsizlik depresyonda risk etkeni olması yanında işte verimliliği azalmasının önemli nedenlerindendir.
Daha önce depresyon geçirmiş olma
Yakın zamanda önemli yaşam olayları, stres etkenleri
Kişilik yapısı
Çocukluk döneminde cinsel veya fiziksel kötü davranılma öyküsü
Bazı ilaçlar
Tıbbi hastalıklar
Hormonal değişiklikler.
